معرفی نظام‌مهندسی و استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار (نماتن)

نظام‌مهندسی و استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار (نـ . مـ . ا . تـ . ن) ، مجموعه‌ای است از استانداردها، قوانین، مقررات، دستورالعمل‌ها، راهنماها و نهادهای اجرایی و نظارتی که برای نظم‌بخشی به صنعت نرم‌افزار کشور از منظر مبادله محصولات و خدمات نرم‌افزاری در جامعه، باهدف حفظ منافع مشروع همه ذینفعان این صنعت، ایجاد فضای مشارکت و رقابت، و توسعه همه‌جانبه و پایدار صنعت نرم‌افزار کشور تدوین و اجرا می‌شوند. در طراحی و بازنویسی بخش‌های مختلف این طرح از آموزه‌ها و مستندات «فرآیند یکپارچه رشنال شرکت آی.بی.ام (IBM Rational Unified Process)» بهره‌برداری شده است.

تاکنون سه فاز از طرح توسعه این نظام توسط شورای عالی انفورماتیک کشور ، اجراشده:

  • نماتن ۱ : استانداردهای تعریف و ارجاع کارهای نرم‌افزاری
  • نماتن ۲ : استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار
  • نماتن ۳ : طرح جامع نظام‌مهندسی نرم‌افزار کشور

(دانلود تمامی مستندات نماتن)

نتایج ۲ فاز نخست به‌صورت رسمی منتشر شده‌اند.

تاریخچه

ایده‌ی تدوین مجموعه مقررات ویژه پروژه‌های نرم‌افزاری از نخستین سال‌های پس از انقلاب همواره مطرح بوده و در مقاطعی نیز مجموعه فعالیت‌های پراکنده‌ای در این زمینه صورت گرفته که هیچ‌یک از آن‌ها، منجر به نتیجه اثربخشی نشده بود.

پس از آغاز طرح تکفا و احساس نیاز به تدوین استانداردهای حاکم بر پروژه‌های نرم‌افزاری، کمیته نرم‌افزار انجمن شرکت‌های انفورماتیک، در اواسط سال ۱۳۸۱ پیش‌نویس پیشنهادی را برای اجرای پروژه «نظام‌مهندسی و استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار (نماتن)» تهیه کرد که در آن کل این نظام می‌بایست در سه فاز متوالی تدوین گردد:

  • فاز اول: تعریف و ارجاع پروژه
  • فاز دوم: استاندارد تولید و توسعه نرم‌افزار و نحوه نظارت بر آن
  • فاز سوم: تشریح طرح توصیف متدولوژی همراه با مثال

تکفا سرواژه عبارات توسعه-کاربردی-فناوری اطلاعات و ارتباطات- ایران است. این طرح در تیرماه سال ۱۳۸۱ به تصویب هیئت دولت رسید. منابع اعتباری آن‌هم در تبصره ۱۳ قوانین بودجه سال‌های ۸۱، ۸۲ و ۸۳ پیش‌بینی‌شده است.

فاز اول | نماتن ۱: استانداردهای تعریف و ارجاع کارهای نرم‌افزاری

در سال ۱۳۸۲ قرارداد اجرای فاز ۱ پروژه نماتن – تقریباً با همان تعریف صورت گرفته در بالا، بین دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک کشور و انجمن شرکت‌های انفورماتیک ایران منعقد گردید. نتایج این پروژه که استانداردهای لازم برای مرحله تعریف و ارجاع کار در پروژه‌های نرم‌افزاری را شامل می‌شد، پس از بررسی‌ها و اصلاحات لازم توسط کمیته نرم‌افزار انجمن و دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک، در آذرماه ۱۳۸۳ منتشر گردید. همچنین برای نخستین بار این استانداردها، به‌صورت پیوست بخشنامه رسمی ریاست وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، برای اجرا به‌تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور ابلاغ گردید. پیوست‌های این بخشنامه شامل ۶ استاندارد زیر بود:

  • مشاوره پروژه‌های نرم‌افزاری
  • تهیه درخواست برای ارائه پیشنهاد (RFP)
  • نظارت بر پروژه‌های نرم‌افزاری
  • پیشنهاد (Proposal)
  • برگزاری مسابقه و ارزیابی پیشنهاد
  • پیمان‌نامه نرم‌افزاری

نتایج این پروژه – به‌ویژه استانداردهای RFP و Proposal، پس از ابلاغ، به‌صورت محدود توسط دستگاه‌های اجرایی مورداستفاده قرارگرفته است.

(دانلود تمامی مستندات نماتن)

فاز دوم | نماتن ۲: استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار

به دنبال انتشار نتایج فاز ۱ در سال ۱۳۸۳ دبیرخانه شورای‌ عالی انفورماتیک کشور تدوین فاز ۲ نماتن را به شرکت مهندسی نرم‌افزاری گلستان برون‌سپاری کرد. این پروژه که با نظارت کمیته نرم‌افزار انجمن شرکت‌های انفورماتیک به انجام رسید، در آبان ماه سال ۱۳۸۳ منجر به تهیه و ارائه استانداردهای اجرای پروژه‌های نرم‌افزاری شد. گزارش نهایی پروژه شامل اجزای زیر بود:

  • درآمدی بر استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار
  • استاندارد سند توصیف متدولوژی (MDD)
  • استاندارد طرح مدیریت پروژه (PMP)
  • استاندارد طرح تضمین کیفیت (QAP)
  • استاندارد طرح مدیریت پیکربندی (CMP)
  • استاندارد طرح تصدیق و صحه‌گذاری (V&V)
  • استاندارد طرح آزمون نرم‌افزار
  • استاندارد طرح انتقال و تحویل نرم‌افزار
  • استاندارد طرح ضمانت نرم‌افزار
  • استاندارد طرح نظارت
  • واژه‌نامه

گزارش فاز ۲ نماتن از سوی دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک منتشر، و الزام استفاده از این استانداردها طی بخشنامه‌ای از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به کلیه دستگاه‌های اجرایی ابلاغ‌شده است.

(دانلود تمامی مستندات نماتن)

فاز سوم | نماتن ۳: طرح جامع نظام‌مهندسی نرم‌افزار کشور

پروژه‌ی «تدوین طرح جامع نظام‌مهندسی و استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار (نماتن) ۳» باهدف روشن ساختن تعریف، دامنه، اجزا، سازمان و روش نگهداری نظام‌مهندسی نرم‌افزار و همچنین تعیین برنامه‌های اجرایی لازم برای توسعه و تکمیل این نظام، به سفارش شورای عالی انفورماتیک کشور و توسط شرکت مهندسی نرم‌افزاری گلستان در سال ۱۳۸۴ اجرا شد.

اهداف پروژه عبارت بود از تدوین طرح جامع نظام‌مهندسی نرم‌افزار کشور، شامل:

  • تعیین تعریف، محدوده و اجزای نظام‌مهندسی نرم‌افزار کشور
  • تعیین ذینفعان و گروه‌های مرتبط با این نظام و مسئولیت‌ها و نقش هر یک
  • طراحی ساختار اجرایی برای تهیه، نگهداری و ارتقای این نظام
  • تعیین ارتباط نظام با سایر نظام‌های فنی-اجرایی و حقوقی-قانونی کشور
  • تدوین یک برنامه اجرایی کلان برای تکمیل معیارها و اجزای نظام

درنتیجه اجرای پروژه، ضمن تعریف محدوده و معماری نظام‌مهندسی نرم‌افزار کشور، گام‌های اجرایی لازم برای توسعه و تحقق این نظام، در ۷ فاز تعریف شد.

(دانلود تمامی مستندات نماتن)